نرولپتیک یک subtype از داروهای آنتی سایکوتیک است که تولید عوارض جانبی خارج هرمی یا اکستراپیرامیدال(EPS) بالایی در دوزهای موثر بالینی می شود و باعث بروز کاتالپسی در حیوانات آزمایشگاهی می شود.مانند کلر پرومازین
سایکوز یا جنون اشاره به انواعی از اختلالات ذهنی دارد که با عدم توانایی در تشخیص بین چیزی که واقعی است و چه چیزی واقعی نیست، بروز هذیان(باور غلط)، انواع توهمات معمولا شنیداری یا دیداری و تفکر مختل شده مشخص می شود.
داروهای روان پریشی بیشتر برای بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی تجویز می شود.بعضی از داروهای ضد روان پریشی مانند تورازین (Thorazine) توهم و هذیان بیمار را کاهش می‌دهند.
اثر ضد روان پریشی این داروها (برطرف کردن توهم، هذیان، رفتارهای بی‌هدف و) عموماً به تدریج طی چند هفته از شروع مصرف نمایان می‌شود. معمولاً مدت ۴ تا ۶ هفته مصرف دوز کافی دارو برای ظاهر شدن اثرات آن لازم است و البته ممکن است با ادامه مصرف دارو اثربخشی بیشتری هم بروز کند.
داروهای ضد روانپریشی را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:
۱.داروهای ضدروانپریشی رایج قدیمی‌تر (آنتی سایکوتیک‌های تیپیک): این داروها گاهی داروهای ضدروانپریشی نسل اول نامیده می‌شوند.
۲.داروهای ضد روانپریشی جدیدتر یا غیر رایج (آنتی سایکوتیک‌های آتیپیک):که گاهی داروهای ضدروانپریشی نسل دوم نامیده می‌شوند.
داروهای آنتی سایکوتیک قدیمی تر(Typic) شامل کلر پرومازین،تیوریدازین، تری فلو پرازین، پرفنازین، فلو فنازین، تیوتیکسن، بوتیروفنون و هالو پریدول می باشند.
داروهای آنتی سایکوتیک جدید تر شامل: مولیندون، پیموزاید،لوگزاپین، کلوزاپین، رسپریدون، کوئتیاپین، الانزاپین، زیپراسیدون، آریپیپرازول،zotepine، پالیپریدون،کاری پرازین می باشند.
از بین داروهای آنتی سایکوتیک: هالوپریدول، فلوفنازین و تیوتیکسن و آری پیپرازول دارای قدرتpotency بالا می باشند و کوئتیاپین و کلر پرومازین کمترین قدرت را دارند. عوارض اکستراپیرامیدال در هالو پریدول و فلوفنازین بالا و در ریسپریدون، الانزاپین، کوئتیاپین، زیپرازیدون، آریپیپرازول و کلوزاپین خیلی پایین است.اثرات سداتیو در کلرپرومازین زیاد و در الانزاپین، کوئتیاپین متوسط و در آریپیپرازول ، زیپرازیدون، رسپریدون، کلوزاپین و هالوپریدول پایین است.اثر کاهنده فشار خون در کلر پرومازین بیشترین است.
داروهای جدید آنتی سایکوتیک گلوتاماترژیک شامل bitopertin وsarcoserine می باشد.
گمان می‌رود که عملکرد داروهای ضد روانپریشی از طریق تغییر تأثیر برخی از مواد شیمیایی در مغز، به نام دوپامین، سروتونین، نورآدرنالین و استیل کولین می‌باشد. این مواد شیمیایی موجب تغییر رفتار، خلق‌وخوی و احساسات می‌شوند. دوپامین ماده شیمیایی اصلی است که این داروها بر روی آن تأثیر دارند.
سیستهای دوپامینرژیک:
یک فرضیه به نام فرضیه دوپامین بیانگر آنست که سایکوز به علت افزایش سطح دوپامین در مغز بوجود می آید .داروهایی که گیرنده های دوپامینی را مهار می کنند می توانند بعنوان ضد جنون بکار روند.
پنج سیستم دوپامینرژیکی در مغز وجود دارد:
۱.نیگرواستریاتال: شامل نورونهایی است که هسته آنها در ماده سیاه مغز است و آکسون آنها به استریاتوم(کودیت+ پوتامن) می رود.اختلال ان باعث اختلال حرکتی می شود.
۲.سیستم مزولیمبیک: که جسم سلولی آن در ventral Tegmental Area(VTA) قرار دارد و آکسون آنها به سیستم لیمبیک می رود.این سیستم مربوط به هیجان است و تحریک آنها جنون و مشخصا اسکیزوفرنی را بوجود می آورد.
۳.سیستم توبرو اینفادیبولار: که جسم سلولی آنها در هسته قوسیarcuate Nucleus قرار دارد و آکسونهای آن به برجستگی میانی می رود و در آنجا از طریق خون ، دوپامین را که همان فاکتور مهار کننده پرولاکتین (PIF) است به هیپوفیز می رسد.
۴.سیستم Medullary periventricular است که نورونهای آنها در هسته حرکتی عصب واگ قرار دارد.
۵.سیستمIncertohypothalamic است که تشکیل اتصالاتی از medial zona incerta به هیپوتالاموس و آمیگدالها را می دهد.بنظر می رسد رفتار های جفت یابی را در موش صحرایی تنظیم می کند.
۵ نوع گیرنده دوپامینی شناخته شده است که به دو دسته D1like(D1,D5) و D2 like (D2,D3,D4) تقسیم می شوند.تقریبا تمام داروهای آنتی سایکوتیک موثر، گیرنده های D2 را بلوک می کنند.
اثرات جانبی داروهای آنتی سایکوتیک:
سیستم عصبی اتونوم:
الف) به علت بلوک گیرنده های موسکارینی استیل کولین: فقدان تطابق، خشکی دهان ، احتباس ادراری، یبوست
سیستم عصبی مرکزی: الف) بلوک گیرنده دوپامین: سندرم پارکینسون،آکاتیزی ، دیس تونی
ب) حساسیت بیش از اندازه گیرنده های دوپامین:tardive dyskinesia
ج)بلوک موسکارینی: حالت گیجی
سیستم اندوکرین:به علت بلوک گیرنده دوپامین که موجب هیپر پرولاکتینمی می شود:آمنوره ،گالاکتوره، ناباروری ، ناتوانی جنسی
دیگر عوارض شامل افزایش وزن در نتیجه احتمالی بلوک گیرنده های H1 و۵HT2 می باشد. افزایش وزن که در برخی از افراد رخ می‌دهد. افزایش وزن ممکن است خطر ابتلا به دیابت و مشکلات قلبی را در درازمدت افزایش دهد. به نظر می‌رسد این عارضه به داروهای ضد روانپریشی غیر رایج(آنتی سایکوتیک آتیپیک) باشد، به‌ویژه، کلوزاپین و اولازاپین مربوط باشد.
در بین داروهای جدید (atypic) کوئتیاپین و زیپراسیدون باعث افزایش دوره QT در قلب می شوند.
داروهای آنتی سایکوتیک اگر با داروهای دپرسیون دهنده مثل خواب آورها، آرامبخش ها،آنتی هیستامین ها، اوپیوئید ها و الکل ها مصرف شوند دپرسیون شدید CNS ایجاد می کنند.
کاربرد داروهای آنتی سایکوتیک بهمراه وقفه دهنده های MAO ضد دپرسیون ها باعث افت فشار خون وضعیتی شدید می شوند.
لیتیم وداروهای مورد استفاده در اختلال دو قطبی (شیدایی – افسردگی)
لیتیم دردرمان مرحله شیدایی (mania) اختلال دو قطبی و جلوگیری از عود حملات شیدایی و افسردگی استفاده می شود.سطح پلاسمایی این دارو ممکن است با تغییر د ر آب بدن تغییر کند.بنابر این دهیدراتاسیون ناشی از تجویز دیورتیک ها بخصوص تیازید ها و دیورتیک های قوس هنله ممکن اس تغلظت پلاسمایی لیتیم را به حد سمی برساند.کافئین و تئو فیلین پاکسازی کلیوی لیتیم را افزایش می دهند.این دارو از تبدیل اینوزیتول بیس فسفات به اینوزیتول مونو فسفات و تبدیلIP1 به اینوزیتول جلوگیری می کند.
عوارض عصبی لیتیم شامل لرزش ، خواب آلودگی،آتاکسی و آفازی است.بزرگی تیروئید و دیابت بی مزه نفروژنیک ممکن ا ست بوجود آید.مصرف لیتیم در دوران بارداری موجب ناهنجاری قلبی مادرزادی (ناهنجاری ابشتین) می شود.
چند داروی آنتی سایکوتیک مانند الانزاپین و کوئتیاپین بعنوان درمان تک دارویی دردرمان اختلال بکار می روند.همچنین داروهای ضد تشنج مانند اسید والپروئیک اثرات ضد شیدایی معادل با لیتیم دارد.کاربامازپین و لامو تریژین نیز در شیدایی حاد تجویز می شود.
منبع: Bertram katzung,Basic and clinical pharmacology 14th edit,2018 chapt:29Antipsychotic Agents and Lithium PP:5