فیزیولوژی خواب

بازدیدها: ۱۴۲۰

خواب در واقع از دست رفتن بیداری است و یک عملکرد پایه ای برای سلامتی فیزیکی و ذهنی است.در خواب هوشیاری از بین نمی رود وبه محرکهای حسی پاسخ می دهد.

نواحی در مغز وجود دارند که تحریک آنها سبب ایجاد خواب می گردندو عبارتند از:

۱.هسته رافه در بخش تحتانی  پل مغزی و بصل النخاع قراردارد والیاف وابران از این هسته به تالاموس،نئوکورتکس ، هیپو تالاموس،سیستم لیمبیک و ریشه خلفی نخاع می رود.و نوروترانسمیتری که ترشح می کند سروتونین می باشد.

۲.نواحی همزمان کننده مدولاری در هسته مجرد(solitarius) قرار دارد.

۳.نواحی دیانسفال خواب شامل بخش روسترال هیپو تالاموس بویژه ناحیه سوپراکیاسماتیک می باشد و نیز هسته های داخل تیغه ای و هسته قدامی تالاموس می باشد.

۴.نواحی خواب در قاعده مغز پیشین:شامل نواحی پره اپتیک است.

فاکتورهایی که با خواب تداخل پیدا می کنندشامل آدنوزین(که نورونهای کولینرژیک سیستم فعال کننده مشبک را مهار می کند) پروستاگلاندین D2 که از ناحیه پره اپتیک داخلی هیپوتالاموس ترشح می شود.پروستاگلاندین E2 که باعث بیداری می شود.اینترلوکین ۱ و پپتید مورامیل می باشند.

تشکیلات مشبک (reticular activating system=RAS)  ساختاری واقع در ساقه مغز می باشدو وقتی تحریک می شود موجب بیداری می شود و وقتی مهار می شود موجب خواب می شود.تحریک RAS که با فیدبک مثبت از کورتکس و سیستم عصبی محیطی تقویت می شود منجر به بیداری می شود.وقتی در طول روز سیستم مشبک خسته می شود فرایند خواب اتفاق می افتد.

یک ریتم بیولوژیک در چرخه خواب وبیداری دیده می شود که بخشی از ریتم سیرکادین(۲۴ ساعته)می باشد.هسته سوپراکیاسماتیک هیپوتالاموس بعنوان ساعت بیولوژیکی بدن شناخته شده است.

مراحل خواب:

خواب بطور کلی از دو مرحله تشکیل شده است:خواب با امواج آهسته یا non-REM و خواب با حرکات سریع چشم یاREM.

وقتی می خوابیم در ابتدا به خواب با امواج آهسته (فاز ۱) می رویم .خواب با امواج آهسته ۹۰ دقیقه با فواصل ۵تا۲۰ دقیقه  طول می کشد.تون عروق محیطی و اعمال نباتی بدن کاهش می یابدو تون عضله کاهش می یابد.همچنین ۱۰تا۳۰ درصد کاهش در فشار خون،سرعت تنفس و متابولیسم پایه دیده می شود.رفلکس های نخاعی پابرجاست اما رفلکس های کششی (تاندون عمقی) از بین می رود.رویاهایی که در طی خواب non-REMدیده می شود به سختی بخاطر آورده می شوند.در EEGامواج تتا و دلتا وجود دارد.این مرحله از خواب ۴ فاز دارد که فاز ۴ عمیق ترین مرحله خواب با امواج آهسته است.مشاهدات EEG  بدین صورت است که فرد بیداردارای امواج بتا است.در بیداری ولی با چشمان بسته امواج آلفا وجود دارد.در طی فاز ۱ خواب با امواج آهسته ، امواج ارتفاع کمی دارند ودر مرحله ۲ دوک های خواب دیده می شوندو مرحله ۳و ۴ با امواج تتا و دلتا شناسایی می شوند.خواب REM هم با با امواج بتا مشاهده می شود.

خصوصیات مراحل چهار گانه خواب با امواج آهسته بشرح زیر است:

فاز۱:دوره تغییر از بیداری به خواب است و ۱۵-۱ دقیقه طول می کشد.چشم ها بسته و خواب سبک است و توهمات بینایی در این مرحله دیده می شود.

 فاز۲:اولین مرحله خواب واقعی است و ۲۰ دقیقه طول می کشد.دوک های خواب در این مرحله دیده می شود.دوک خواب امواج با ۱۴-۱۲ هرتز می باشدکه برای ۱تا۲ ثانیه باقی می ماند.

فاز۳:درجه حرارت بدن و فشار خون کاهش می یابد.بیدار کردن فرد مشکل است و امواج با فرکانس پایین تتا دیده می شود.

فاز۴:عمیق ترین فاز خواب است که برای ۴۰-۳۰ دقیقه طول می کشد.امواج مغزی از نوع دلتا است.بیشتر رفلکس ها باقی مانده اند و تون عضلانی مختصری کاهش می یابد.راه رفتن در خواب، صحبت کردن در خواب و شب ادراری معمولا در این مرحله از خواب رخ می دهند.

خصوصیات خواب با حرکات سریع چشم یا REM:

به مدت ۳۰-۵ دقیقه در فواصل ۹۰ دقیقه ای اتفاق می افتند.رویاهایی که در طی این مرحله از خواب دیده می شوند بخاطر آورده می شوند.بیدار شدن از خواب با محرک های حسی مشکل است.معمولا صبح ها با خواب REM از خواب بیدار می شویم.در این مرحله از خواب تون عضله کاهش می یابدبجز عضلات چشم و عضلات تنفسی.خواب REMباعث بی نظمی در ضربان قلب و سرعت تنفس می شود و افزایش ۲۰ درصدی در متابولیسم مغز ایجاد می کند.آتونی در عضلات گردن دیده می شود.با اینکه فرد در این مرحله خوابیده است ولی امواج مغزی مشابه با امواج مغزی فرد بیدار می باشد بنابراین به خواب REM خواب متناقض یا نا همزمان گفته می شود.منشاء خواب REMاز اسپایک های ponto-genito-occipital=PGO می باشد.

اثرات فیزیولوژیک خواب:

خواب موجب حفظ فعالیت طبیعی در سیستم عصبی مرکزی می شود و به بالانس بخش های مختلف CNS کمک می کند.افزایش فعالیت سمپاتیک و تون عضلانی که در حالت بیداری دیده می شود با خواب کاهش می یابد.درجه حرارت بدن کاهش می یابد و انرژی بدن ذخیره می شود.هورمون رشد و ترشح کورتیزول در طی خواب اتفاق می افتد.ترشح فسفات از کلیه ها افزایش می یابد.ترشح ملاتونین افزایش می یابد.

ویژگی خواب در طول زندگی به این صورت است که نوزادان روزانه ۱۶ ساعت می خوابند که نیمی از خوابشان REM و نیمی دیگر non-REMمی باشد.با افزایش سن خواب REM کاهش می یابد و در سالخوردگان خواب REM کاهش زیادی پیدا می کند.زمان کل خواب در نوزادان بیشترین مقدار و در افراد پیر کمترین مقدار را دارد.

محرومیت از خواب چه عواقبی دارد؟

بیداری طولانی مدت ممکن است باعث تحریک پذیری  زیاد، گیجی و نشانه های سایکوز (روان پریشی) می شود.خستگی و افسردگی ایجاد می شود.فرد نمی تواند توجه و تمرکز داشته باشد.نسبت به درد حساسیت بیشتری پیدا می کند.پارانویا، اختلال عاطفی، کاهش اعمال حرکتی، اختلال در تثبیت حافظه و کاهش عملکرد سیستم ایمنی از عواقب دیگر بیخوابی می  باشد.بنابر این محرومیت از خواب منجر به حوادث و تصادفات ترافیکی و کاری می شود.

اختلالالت خواب:

بی خوابی، راه رفتن در خواب (somnanbulism)، اختلالات رفتاری، نارکولپسی، سندرم پای بیقرار، فلج خواب و آپنه خواب نمونه هایی از اختلالات خواب هستند.

منبع: فیزیولوژی گانونگ ، برن  ولوی، گایتون