مفهوم اراده آزاد free will

بازدیدها: ۳۴۹

www.brainworld.ir

آیا ما اراده آزاد داریم یا نداریم؟این سوال خوبی است و سوال بسیار قدیمی است.در واقع از شاخه های سوال قدیمی جبر و اختیار است.اینکه اگر شما به اختیار معتقد باشید به تعبیری می شود گفت عملا به علیت معتقد نیستید.هر یک از عضلات ما که حرکت می کند، نورونی در مغز آن عضله را تحریک کرده است و یک نورون دیگر آن نورون را تحریک کرده.بین این نوورنها یک زنجیره علی وجود دارد.من نمی توانم به علیت بین این نورونها معتقد باشم و بعد معتقد باشم هر وقت هر کار دلم بخواهد می توانم بکنم.

بحث دیگری که در پاسخ به این حرف طرح می کنند، بحث آماری و عدم قطعیت است.می گویند اینکه نورونی فعالیت کند و نورونی دیگر آنرا جواب دهدقطعی نیست.گاهی یکی فعالیت می کند دیگری جواب نمی دهد و نوعی توزیع آماری دارد.یعنی این اتفاق تا حدی تصادفی پیش می آید.اما حتی اگر این فرض را بپذیرید در واقع دارید بین اینکه مجبور هستید یا تصادفی رفتار میکنید، انتخاب می کنیم که باز هم جای زیادی برای اراده آزاد به آن مفهوم سنتی اش  باقی نمی ماند.آزمایش های زیادی در این زمینه در عصب شناسی انجام شده.از قدیمی ترین آزمایش ها آزمایش لیبت است.

آزمایش از این قرار است: اهرمی به شما می دهندو می گویند هروقت که خواستید این اهرم را تکان بدهید.یک ساعت بسیار بزرگ هم جلوی شماست که یک نقطه نورانی روی آن حرکت می کند- که بتوانید زمان را با دقت گزارش کنید.شما باید به نقطه نورانی نگاه کنید و بخاطر بسپارید که در کدام لحظه تصمیم گرفتید اهرم را حرکت بدهید.از طرف دیگر یک ساعت هم زیر این اهرم قرار دارد که لحظه حرکت آنرا ثبت می کند.ومی دانیم شما کی تصمیم گرفتید.فعالیت مغزی تان را هم ثبت می کنیم.در واقع می توانیم حساب کنیم چه وقت فرمان حرکتی آن حرکت در مغز شما صاد ر شده است.خوب توالی زمانی اینها این خواهد بود:من اراده کردم، مغزم فرمان حرکتی داد و بعد اهرم حرکت کرد.اما وقتی در عمل نگاه می کنیم می بینیم که ترتیب برعکس است:فرمان حرکتی در مغز صادر می شود، من اراده می کنم –یا فکر می کنم اراده می کنم-و بعد اهرم حرکت داده می شود.

کارهای دیگری هم بر اساس تحریک الکتریکی مغز انجام شده.مثلا در مغز نواحی ای است که اگر تحریک کنید یک عضله حرکت می کندو نواحی ای وجود دارد که اگر تحریک کنیدمن احساس می کنم می خواهم آن عضله را حرکت بدهم.عصب شناس هایی که این آزمایش را انجام داده اند می گویند: ((چون می دانستم قرار است مغزم را تحریک کنند که من دستم را به یک سو حرکت بدهم، تصمیم گرفتم علیه این اراده عمل کنم)).تحریک الکتریکی می کنند و دستش را به همان جهتی که قرار بوده می برد.می پرسند.پس چرا دستت را این طرف بردی؟ می گوید نمی دانم.آخرین لحظه نظرم عوض شد . ولی خودم تصمیم گرفتم این کار را بکنم.در حالی که این تصمیم مستقیما با تحریک الکتریکی در مغزش القاء شده بود.

از سوی دیگر گاه پیش می آید حرکتی می کنیم که نسبت به آن حس اراده نداریم.مثل بیماری نگلکت (neglect)یا غفلت یک سویه، که عضلات بدن بیمار حرکت دارد اما نسبت به نصف بدنش احساس تعلق نمی کند.فکر می کند بدنش را خودش حرکت نمی دهد.بعضی از این بیمار ها شب که می خوابند نصف بدنشان را از پتو بیرون می اندازند یا گاهی از تخت پایین می افتند چون فکر می کنند به خودشان تعلق ندارند در حالیکه خودشان آنرا حرکت می دهند.

نتیجه ای که می گیریم آنست که اراده آزاد به آن مفهوم سنتی سوالی است تقریبا بی معنی.اما این احساس از کجا می آید و چرا باید باشد؟

برای اینکه مغز ما باید بتواند خود را در دنیای خارج هماهنگ کند یا با اطلاعات حسی که از دنیای خارج می آید.در واقع سیستم عصبی ما این تصمیم ها را می گیرد ، این حرکت ها را انجام می دهدو قسمتی از این فرایند این است که به اطلاع بقیه مغزبرساند که خودش این کار را کرده است.نظیر درونی این احساس این می شود که من فکر کنم اراده آزاد دارم، من این کار را کرده ام.خوب با تعریف من این کار را کرده ام چون من که جز مغز خودم نیستم.مغز من این کار را کرده و فکر کرده خودش کرده با این تعبیر شاید حرف بی معنایی نباشد، اما نه بیش از این.